Het trauma als therapeutische uitdaging

​

Wie een geschiedenis van de psychotherapie zou willen schrijven zou, onvermijdelijk een groot deel daarvan moeten wijden aan de geschiedschrijving van hoe we als therapeut naar het trauma kijken. In gelijk welk model dat probeert het menselijk lijden te begrijpen en te verhelpen kan men er niet omheen dat dit lijden zeer vaak een traumatische kern heeft. Het kan daarbij gaan om zeer duidelijk af te lijnen traumatische momenten of om een langgerekte blootstelling aan traumatiserende omstandigheden met alle overgangen daartussen.

​

Er wordt zeer veel geschreven over het trauma. Vaak zijn maatschappelijke gebeurtenissen of verschuivingen de motor in het denken daarover. De beide Wereldoorlogen, de Vietnamoorlog maar ook de verschillende golven van de vrouwenbeweging brachten het trauma onder de aandacht van de hulpverleners. Ook filosofen, schrijvers en mensen die bezig zijn met zingeving en spiritualiteit worden vroeg of laat gegrepen door het trauma en de vraag hoe zich daartegenover te situeren.

​

Voor wie in het werkveld staat en met concrete mensen werkt blijken al deze modellen en beschouwingen echter vaak weinig helpend. Men kan misschien veel vertellen over trauma vanuit een soort metaperspectief, dat geeft evenwel niet noodzakelijk veel houvasten en instrumenten om effectief aan de slag te gaan met getraumatiseerde mensen. Het is de ervaring van veel therapeuten dat het spreken over trauma’s vaak neerkomt op een eindeloos herhalen van dezelfde verhalen. De ene keer hebben deze verhalen het zielloze van een droog verslag, de andere keer zijn ze zo overspoelend dat de persoon eigenlijk opnieuw getraumatiseerd wordt en de therapie eerder schadelijk wordt dan helend. Op andere momenten is dat spreken over het traumatische onmogelijk geworden en de therapeut die dan vooral met het woord werkt, arriveert nogal eens in een hulpeloze positie waarbij het niet zegbare als een olifant in de therapiekamer staat en tegelijk de therapie iets steriel krijgt. Ook de mens zelf die met zijn of haar trauma soms al decennia rondloopt heeft het gevoel  te stagneren op een soort onbeweegbaar punt waarop niets nog kan inwerken maar van waaruit een zwaartekrachtsveld vertrekt dat alles lijkt aan te tasten. Naast de vaak invaliderende symptomen van angst met zijn talloze lichamelijke en mentale uitlopers is er veelal de kwellende ervaring niet meer echt te leven en niet meer in verbinding te geraken met de loop van het “levende leven”. Ondanks soms de schijn van het tegendeel, leeft de getraumatiseerde mens vaak in een diepe eenzaamheid.    

 

De laatste twintig jaar is er een enorme verruiming gekomen in onze kennis over trauma, vooral dan vanuit de neurobiologische hoek. Deze inzichten hebben allen maar bevestigd dat de inwerking van een traumatische ervaring inderdaad voor een groot deel een subcorticaal gebeuren is. Vertaald naar de praktijk betekent dit dat veel zich afspeelt in het niet-talige register en dat de therapeutische interventies dus ook zullen moet gebruik maken van niet-talige invalshoeken. De laatste jaren zijn dan ook veel beter onderbouwde benaderingen ontwikkeld die het therapeutisch arsenaal verrijkt hebben met meer krachtige en doeltreffende methodes. Deze methodes maken gebruik van wat we zeer algemeen “lichaamsgerichte benaderingen” noemen al mogen we niet in de val trappen van een al te gemakkelijk dualisme tussen verbaal en non-verbaal. In elk geval blijkt dat zowel voor de patiënt als voor de therapeut het openen van andere deuren dan die van het woord een enorme verruiming geeft van de mogelijkheden om “voorbij” het trauma te geraken.

 

We* hebben in het PC Bethanië een programma ontwikkeld voor mensen met (c)PTSD dat is gegroeid vanuit onze bestaande Mindfulness groepen en Compassietraining. Mensen volgen deze groepen vaak met veel enthousiasme maar het vertalen van wat men daar leert naar het dagelijkse leven is niet eenvoudig. Des te moeilijker leek ons dat voor mensen met deze posttraumatische beelden. Daarom geven wij een zeer uitgebreide introductie gebaseerd op het werk van onder andere Bessel van der Kolk, Peter Levine, Stephen Porges en Pete Walker aan onze patiënten over wat momenteel geweten is over de inwerking en de verwerking van traumatische ervaringen. Dat neemt verschillende namiddagen in beslag. Dan worden deze inzichten praktisch gemaakt door ze te koppelen aan de aan de praktijk van Mindfulness en Compassie om op de eerste plaats in een andere relatie komen te staan met het eigen leven, met de gevolgen van het traumatisch verleden en vooral om de weg te openen naar een liefdevollere toekomst.

 

​

De specifieke aspecten van Mindfulness en Compassie

​

In de Mindfulnesstraining leren we onze aandacht gebruiken in het in hier en nu, op een open, onderzoekende en niet oordelende manier en cultiveren we de kwaliteit van mildheid en vriendelijkheid. Compassietraining richt zich op het ontwikkelen deze mildheid en vriendelijkheid.

​

Vele getraumatiseerde mensen leven met sterke gevoelens van schaamte en zelfhaat die zeer weerstandig zijn aan cognitieve beïnvloeding. Ook leven zij met zeer heftige en ondraaglijke affecten. Deze affecten hebben op hun beurt een traumatisch karakter omdat zij niet kunnen ervaren worden zonder het oproepen van heftige angsten, herbelevingen van het trauma en het gevoel overspoeld te worden of mentaal te desintegreren. Op deze manier kunnen ze nooit bewerkt en opgenomen worden in het levensverhaal. Het bewerken van een trauma vereist een relatie die als een goede thuis wordt ervaren om de veiligheid te bieden die nodig is om deze affecten te ervaren en laat dit nu juist bijzonder problematisch zijn bij traumatische geschiedenissen. Dit geldt zowel voor de relatie met de therapeut maar ook voor de relatie met de eigen psychische wereld en het eigen lichaam; het lichaam dat vaak de plaats is waar de trauma’s zich afgespeeld hebben of waar op zijn minst de traumatische reacties overweldigend en niet integreerbaar werden ervaren.

​

Iemand die getraumatiseerd werd kan leven in de diepe overtuiging dat de gevoelens van schaamte, de posttraumatische reacties en de meest normale emotionele behoeften in wezen tekens zijn van de eigen slechtheid en onwaardigheid die onvermijdelijk hebben geleid naar het oorspronkelijk trauma. Oorzaak en gevolg worden hier zowaar omgekeerd. Dat zijn natuurlijk enorme hindernissen om te groeien maar ook de therapeutische relatie wordt hierdoor zwaar op de proef gesteld.

​

In de Compassietraining wordt geleerd om de mogelijkheid te ervaren dat een liefdevolle relatie kan bestaan. Ook wordt geleerd om de paradoxale angst en onveiligheid die ontstaat bij het toelaten van liefde en vertrouwen te verdragen als een eerste stap om uit de diabolische herhaling te geraken die  gedicteerd wordt door de traumatische blauwdruk. Het ontwikkelen van zelfcompassie kan hierbij een enorme hulp zijn.

​

Compassietraining is ook weer een voorbeeld  van een benadering die werkt op een zeer praktische manier. Ook daar komt de bevinding naar voor dat inzicht en rationele verklaringen niet in staat zijn een diep geworteld schema te veranderen. Slechts door het zich blootstellen aan waar men het meeste angst voor heeft is verandering mogelijk. In deze vorm van therapie verkennen we op een praktische manier hoe een milde en vriendelijke, zorgende houding naar het lijden een licht kan doen schijnen aan het einde van de traumatische tunnel.    

​

*Dr. Marc Van Steenkiste is werkzaam als psychiater op de afdeling Dauw van het PC Bethanië en als zelfstandig psychiater bij Tripsyco te Westmalle. Opleidingen in Bio-Energetica, Psychoanalyse (BSP), Systeemtherapie, Mindfulness en Compassietraining.

​

*Tanja De Backer is psychomotorisch therapeute en van het eerste uur betrokken bij de ontwikkeling van dit programma.